Σάββατο 26 Οκτωβρίου 2013

και λίγη θεωρία #3


3. Το χρήμα ως κεφάλαιο


3.1Εισαγωγικά
Όπως επανειλημμένα σημειώσαμεαντικείμενο τηςανάλυσηςτου Μαρξ είναι ο ΚΤΠ.

Η μέθοδος που χρησιμοποιείο Μαρξ για να φέρει σε πέραςτο θεωρητικότου έργο
 
είναι η «σταδιακή οικοδόμηση» εννοιώνμέσα από τη μετάβαση σε διαφορετικά επίπεδα θεωρητικής αφαίρεσης και με τη συνεχή εισαγωγή νέων προσδιορισμών σε

αυτές τις έννοιεςβλκαι Arthur 2002: 33 επ., Λαπατσιώρας2004).
Σε αυτά τα πλαίσιαη έννοια του «γενικού ισοδυνάμου» δεν είναι η τελικήαλλάμια διάμεση,

προσωρινή και ακόμη «ανώριμη» έννοιαστην πορεία οικοδόμησης της θεωρίας του

χρήματοςΤο ίδιο ισχύει και για τη σφαίρα της κυκλοφορίαςτων εμπορευμάτωνη

οποία σύμφωνα με τον Μαρξ αποτελεί το εξωτερικό περίβλημα ή την επιφάνεια της συνολικής καπιταλιστικής οικονομίαςΗ σφαίρα της κυκλοφορίας αποτελεί δομικό και αποκλειστικό χαρακτηριστικό του ΚΤΠδιότι δεν συναντάται σε άλλουςτρόπουςπαραγωγής.51

Είδαμε ότι ήδη απότη στιγμή που εισάγει την έννοια του χρήματος ως γενικού ισοδυνάμουο Μαρξ εμμένει στην άποψη ότι το χρήμα δεν παίζει μόνο το ρόλο του


«μέτρου» ή του «μέσου», αλλά τείνει να λειτουργήσει ως«αυτοσκοπός»

(αποθησαυρισμόςμέσο πληρωμήςπαγκόσμιο χρήμα). Εδώ εισάγεται η έννοια του

χρηματικού κεφαλαίου με την (προσωρινήκαι ακόμα «ανώριμη») σημασία του

κεφαλαίουχρήμα που λειτουργεί ως αυτοσκοπός.

Για να μπορέσει να λειτουργήσει ωςαυτοσκοπόςτο χρήμα πρέπει να κινείται

στη σφαίρα τηςκυκλοφορίαςσύμφωνα με το σχήμα Χ Ε ΧΕντούτοιςλόγω του

ομογενούςχαρακτήρα του χρήματοςτο σχήμα αυτό στερείται νοήματοςεκτός από την περίπτωση που περιγράφει μια ποσοτική μεταβολήδηλαδήμια αύξηση στο

μέγεθος της αξίαςΟ σκοπός αυτής της κίνησης δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά η συνεχής δημιουργία επιπλέον-χρήματοςΤα σχήμα γίνεται επομένως Χ Ε Χ΄όπου το Χ΄συμβολίζει το Χ+ΔΧ.

Εντούτοιςτο χρήμα μπορεί να λειτουργήσει ως τέτοιος «αυτοσκοπός» μόνο


στην περίπτωση που έχει κυριαρχήσει στη σφαίρα παραγωγήςκαι την έχει

ενσωματώσει στην κυκλοφορία του (Χ Ε Χ΄), δηλαδή όταν λειτουργεί ως κεφάλαιοΗ εκμετάλλευση της εργασίας στη σφαίρα παραγωγής συνιστά έτσι την


πραγματική προϋπόθεση για την ενσωμάτωση τηςπαραγωγήςστην κυκλοφορία του

χρήματος «ως αυτοσκοπού». Με τον τρόπο αυτό, «η χρηματική κυκλοφορία οδηγεί(...) στο κεφάλαιο» (Μαρξ 1990-α: 596). Προτού όμω ςπροχωρήσουμεείναι σκόπιμο

να αναφερθούμε σε ένα μεθοδολογικό ζήτημα που προκύπτει απότον τρόπο που ο
Μαρξ επέλεξε να παρουσιάσει την έννοια και τη θεωρία του κεφαλαίουαπότον

οποίο προκύπτουνπολύ συχνάπαρανοήσεις.

3.2 Ένα ζήτημα μεθοδολογίας
Η ανάλυση του Μαρξ για το χρήμα ωςαυτοσκοπό(ως«χρήμα») παραπέμπει στη

λειτουργία που επιτελείτο χρήμα ωςκεφάλαιοΕντούτοιςο Μαρξ επέλεξε να
παρουσιάσει τι είναι αξία και συνακόλουθα τι είναι χρήμα  στα τρία πρώτα κεφάλαια

του 1ου τόμου του Κεφαλαίου πριν να διατυπώσει την έννοια του κεφαλαίου και του

ΚΤΠ (βλπιο κάτω). Έτσι για παράδειγμα η πραγμάτευση της έννοιας «το χρήμα ως μέσο πληρωμής» δεν μπορείνα γίνει παρά σε αναφοράμε τη λειτουργία του

χρήματος ως δανειακού κεφαλαίου, και χαρακτηριστικά ο Μαρξ πράγματι αναφέρει

ότι «ο πωλητής γίνεται πιστωτήςο αγοραστής οφειλέτης» (Μαρξ 1978-α: 148),

χωρίς όμως  να έχει εισαγάγει την έννοια του τόκου (ακριβώςδιότι δεν έχει ορίσει τι

είναι κεφάλαιοάρα και τοκοφόρο κεφάλαιο), η οποία είναι απαραίτητη για να γίνουν

κατανοητές οι λειτουργίες του πιστωτή και του οφειλέτη.

Στον 1ο τόμο του Κεφαλαίουτο σημαντικότερο ίσως τμήμα τηςθεωρίας του

χρήματος  στον ΚΤΠ (το χρήμα ωςκεφάλαιοπεριέχεται στο Κεφ. 4 («Μετατροπήτου χρήματοςσε κεφάλαιο»), όπου «αποκρυπτογραφείται» η ανάλυση σχετικάμε το

χρήμα ως«μέσο πληρωμής». Εκεί διαβάζουμε: «Το κεφάλαιο είναι χρήματο

κεφάλαιο είναι εμπόρευμαΣτην πραγματικότητα όμωςη αξία γίνεται εδώ το

υποκείμενο ενός προτσέςμέσα στο οποίο αλλάζοντας διαρκώς μορφήπαίρνοντας πότε τη μορφή του χρήματος και πότε του εμπορεύματοςαλλάζει διαρκώςτο ίδιο το

μέγεθός της και αξιοποιείται (...). Απόχτησε την απόκρυφη ιδιότητα να γεννάει αξία

επειδήη ίδια είναι αξία (...). Η αξία γίνεται επομένωςαυξανόμενη αξίααυξανόμενο

χρήμα και σαν τέτοιο γίνεται κεφάλαιο (...) Η κυκλοφορία του χρήματος σαν κεφάλαιο αποτελεί αυτοσκοπό(...) Γιαυτό η κίνηση του κεφαλαίου είναι απεριόριστη.
Σαν συνειδητός φορέας αυτής της κίνησηςο κάτοχοςτου χρήματος γίνεται

κεφαλαιοκράτης» (Μαρξ 1978-α: 167, 164-5, οι υπογρδικέςμας).52

Χρειάζεταιλοιπόννα ορίσουμε την έννοια του κεφαλαίου και να

περιγράψουμε τη λειτουργία του χρήματος ως κεφάλαιογια να αντιληφθούμε την

ανάλυση του Μαρξ για το χρήμαΠροηγουμένωςας μας επιτραπείνα επιμείνουμε

στις συνέπειες που προέκυψαν αναφορικά με την ερμηνεία του Μαρξικού έργουαπό το γεγονόςότι στο Κεφάλαιο η αξία και το χρήμα ορίζονται κατ αρχά ςχωρίς αναφορά στην έννοια του κεφαλαίου.

Στα τρία πρώτα κεφάλαια του 1ου τόμουο Μαρξέχοντας επιλέξει να μην αναφερθεί ρητώς στη έννοια του κεφαλαίου σ ένα βαθμό αυτοπεριορίζεται στα


όρια της ανάλυσης του Αριστοτέλη για το χρήμαο οποίος πρώτος εισήγαγε τη

διάκριση ανάμεσα στη λειτουργία του χρήματος ως μέσου κυκλοφορίας των

εμπορευμάτων (σύμφωνα με τον τύπο Ε-Χ-Ε΄που διατύπωσε ο Μαρξκαι στη

λειτουργία του ως αυτοσκοπού (σύμφωνα με τον αριστοτελικότύπο Χ-Ε-Χ΄).

Για τον Αριστοτέληη ουσία των αγαθών έγκειται στην αξία χρήσηςτουςκαι

επομένωςη ουσία αυτήδεν χάνεται κατάτην κυκλοφορία Ε-Χ-Ε΄εφόσον

χρησιμοποιείται ένα χρήσιμο πράγμα (Επου μαςπερισσεύει για να αποκτήσουμε

ένα άλλο επίσηςχρήσιμο πράγμα (Ε΄). Αντίθεταστον τύπο Χ-Ε-Χ΄η χρήσιμη ουσία

του πράγματος(Εμετατρέπεται σε μέσο για την απόκτηση περισσότερου χρήματος(καθώςΧ<Χ΄). Το χρήμα γίνεται αυτοσκοπός και έτσι χάνεται η ουσία των αγαθών ή ο φυσικός σκοπός της ανθρώπινης δραστηριότητας που τα παρήγαγε.53

Χαρακτηριστικό του ότι η ανάλυση του Μαρξ για το χρήμα ως αυτοσκοπό(ως«χρήμα») αποτελεί μια πρώτη προσέγγιση στην έννοια του χρηματικού κεφαλαίου

(το χρήμα στη λειτουργία του ωςκεφάλαιοαποτελείτο γεγονόςότι δεν επιλέγει να

εντάξει στην ανάλυσήτου τον αριστοτελικότύπο Χ-Ε-Χ΄που περιγράφει την κίνηση

του χρήματοςωςαυτοσκοπούπαράμόνο στο 4ο κεφάλαιο του 1ου τόμουόταν

εισάγει την έννοια του κεφαλαίου.


Ο τρόπος παρουσίασης του χρήματος(και της αξίαςαπό τον Μαρξπριν από την εισαγωγή της έννοιας του κεφαλαίου έχει αποτελέσει αφορμή δύο σημαντικών

θεωρητικών συγχύσεων μεταξύ των μαρξιστών.

Η πρώτη σύγχυση έγκειται στη διαφοροποίηση της θεωρίας της αξία ςαπό τη

θεωρία του ΚΤΠαποδίδοντας  στην πρώτη ευρύτερο περιεχόμενοΣύμφωνα με την

αντίληψη αυτήη αξία δεν αποτελεί συστατική κατηγορία της έννοιαςτου ΚΤΠαλλά περιγράφει κατ’ αρχάςτην (υποτιθέμενηιστορική εποχή της γενικευμένης απλής

εμπορευματικής παραγωγήςη οποία προηγήθηκε του καπιταλισμούΑυτό παράλληλα σημαίνει ότι η αξία αποτελεί έννοια που (μπορεί ναπροσιδιάζει σε

διαφορετικούςτρόπους και μορφές  παραγωγήςσυμπεριλαμβανομένου και του

«σοσιαλιστικούτρόπου παραγωγής».54 Παραγνωρίζονται έτσι όλες εκείνες οι

διατυπώσεις του ίδιου του Μαρξσύμφωνα με τιςοποίες«η αξιακή μορφή του

προϊόντος εργασίας είναι η πλέον αφηρημένηαλλά και η πλέον γενική μορφή του

καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής» (Μαρξ 1991: 73).55

Εκτός από την «αυτονόμηση» της έννοιας της αξίας από τον  ΚΤΠ και τη

θεώρησή της σε συσχετισμό με μια πλειάδα «εμπορευματικών» τρόπων και μορφών

παραγωγής56, η εισαγωγική αναφορά στην αξία «καθ’ εαυτή» προκαλείκαι μια

δεύτερη σύγχυση στη μαρξιστική θεωρίαΔημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι στα τρία

πρώτα κεφάλαια του 1ου τόμου του Κεφαλαίου (μπορεί ναπεριέχεται μια

ολοκληρωμένη θεωρητική διερεύνηση των εννοιών που αναφέρονται.

Αυτό ισχύει ιδίωςγια το χρήμαπου στο πλαίσιο της αρχικής ανάλυσης του

Μαρξ (κεφ. 1-3) ορίζεται ωςη «κατάλληλη μορφή εμφάνισης[τηςαξίαςή

υλικότητα αφηρημένης και ως εκ τούτου όμοιας ανθρώπινηςεργασίας» (Μαρξ 1991:

91). Όπως θα δούμε στη συνέχειααυτή η προσέγγιση αφήνει έξω απότη μαρξιστική θεωρία όλη την ανάλυση του Μαρξκυρίωςστον 3ο τόμο του Κεφαλαίουγια τη

λειτουργία του χρήματοςωςκεφάλαιογια την ερμηνεία του τόκου κ.λπ.57.


Μετά από αυτές τις διευκρινίσεις μπορούμε να εξετάσουμε την έννοια του
χρήματοςωςκεφάλαιο.


Πηγή
 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΞ
ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟ
Πλευρές μιας θεωρητικής και πολιτικής ρήξης

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου